Ein langliming fortel

Laurdagsgjesten er Olav Vinsvold (97) som fortel frå eit langt liv i fjellbygda. (Sjå video)

– Det er vel ikkje så stort å skrive ...

Slik innleier Olav Vinsvold samtala. Hadde me trudd han, hadde me avslutta der. Det gjorde me ikkje.

– Me var 34 skuleungar i Langlim då eg var i skulealder. No er det vel knapt nokon att. Og nesten alt som heiter fjos og husdyr er borte – det er berre nokre få som driv med det.

Olav Vinsvold fylgjer stadig med på det som skjer i heimbygda Langlim, sjølv om det er mange år sidan han flytta derfrå og til alderspensjonatet Heddeli i kommunesenteret i Seljord. Før det dreiv han heimegarden.

55 år gamal gifta han seg med Ingeborg frå Gol. Dei fekk nesten tretti år saman.

– Ho døydde brått, ho fekk hjerneslag og stuppa på tunet – så eg var i nærleiken.

Olav snur seg og ser ut av glaset.

– Dermed blei eg eismal att på Vinsvål, og då selde eg eigedomen.

(Saka held fram under videoen.)

Hjuringen

– Kor mykje kretur hadde de på Vinsvål i oppveksten din?

– Det var varierande; tre eller fire kyr, samt geitar. Mor dreiv staule kvar evige sommar, ogeg var den som gjætte og var hjuring.

– Kvar låg staulen dykkar?

– Det var ikkje så langt unna; kring ein halv times gange. Staulen heiter Røynebrekk og ligg under fjellet.

Alt i seks-sjuårsalderen byrja Olav som hjuring. Då var han eismal i skogen og gjætte.

– Var du redd nokon gong?

– Nei, langtifrå ikkje. Det var eg ikkje, slår han ettertrykkeleg fast.

Olav er fødd i 1918, som eldstemann i syskenflokken, og når det leid på blei det andre sysken som overtok arbeidet som hjuring, slik at Olav blei heime med far sin i slåtten.

Opphavet

Av ættesoga for Seljord går det fram at faren, Gisle Vinsvold, var fødd i 1890. I 1915 gifta han seg med Gro Dalen frå Manndal. Året etter døydde ho i barsel.

– Så dei blei gravlagde både fosteret og ho som han var gift med på ei og same tid, fortel han.

Som alle langlimingar, blei også ho gravlagt i Åmotsdal etter at båra var førd over Vasen.

I 1917 gifta Gisle seg på nytt med ei anna manndøle; Gunhild Ekre. Året etter kom Olav til verda. I 1920 fødde mora ei jente som blei døypt Kari, men som døydde same året. I 1921 kom ei ny Kari til. Livet hennar tok slutt alt i 1943.

– Ho blei berre toogtjue år gamal. Ho fekk tosidig lungebetenennelse og låg sjuk i fjorten dagar heime på Vinsvål før ho døydde. Aanonsen (lækjaren i Seljord) var der både ein og to gonger, men han hadde berre tablettar å spandere den gongen. Så det blei for hardt, seier Olav tenksamt.

Dette hende før penicillinen var teken i bruk.

Dødsfallet skjedde i februar, og nok ein gong måtte skyldfolk og vener ta den tunge vegen over Vasen. Han minnest gravfylgjet.

– Eg veit ikkje akkurat talet på hestar, det var vel ikkje så mange, men det var vel nokre. Så vidt eg minnest hadde far trug på hesten.

Olav blir stille ei stund før han legg til:

– Så – etter nokre år – kom døden og heimsøkte oss att.

– Det var det ein som heitte Håvard. Han døydde no ein vanleg død etter ein kort sjukdom. Håvard blei berre tjue år.

Olav hadde også ein bror som heitte Gunnar (1928-1964).

– Han var av dei som ikkje hadde lyst til å leva lengre.

– Det måtte vera vondt for dykk alle?

– Ja, det var utan alle grenser, det.

Og så var det ein Svein (1930-1931) som berre blei eitt år gamal.

– Kjem du i hug honom?

– Ja då, eg var berre ein skulegutunge eg på den tid. Det var på vinteren det også. Han låg ikkje så lenge sjuk han heller.

Nok ein gong måtte familien ta den tunge vegen over Vasen.

– Viss eg ikkje minnest feil, men eg trur eg hugsar rett; at dei som fylgde denne vesle krypen til jorda, dei skifteste om å bera den vesle over til Åmotsdal. Han (den døde veslebroren) låg vel heime vel åtte dagar, før ferda til kyrkja. Det var mange med i gravferda. Slik var det då – med dårleg, eller nesten ikkje veg. Så dei valde å skiftast om denne byra.

– Så det var mange motgangar i min oppvekst. Eg var nå ikkje så gamle karen så eg tok det vel ikkje så kjært, antakeleg.

Leid store tap

Foreldra dine leid store tap. Kan du minnast noko om korleis dei reagerte – det måtte då vera frykteleg vondt?

– Ja, det var nok det. Den gongen Svein døydde var eg berre tolv år gamal, så eg feste meg ikkje noko særleg ved det.

Båe foreldra fekk lange liv; Gunhild blei 88 og Gisle 97. Dei overlevde altså fem av borna sine; både Kari (1920-1920), Kari (1921-1943) Gunnar (1928-1964) Svein (1930-1931), og Håvard (1933-1953). Berre Olav og broren Eivind levde att ved bortgangen deira.

– Dei hadde det ein får kalle ei vond tid, kommenterer han.

Men dei greidde seg gjennom det og dreiv garden vidare som før.

– Akkurat slik det hadde vore før, blei det.

Han kan ikkje hugse anna enn at syskenflokken hadde det godt i oppveksten.

– Eg, som var eldstemann, var med mor på staulen og gjætte. Så det blei i grunnen akkurat i same greina med omsyn til arbeid. Og det var vel naturleg, synest han.

– Å tole så mykje motgang, det måtte vera sterke folk?

– Sjølvsagt. Men innerst inne var det nok ei tid der det blei bore sakn.

I timmerskogen

– Då eg var i konfirmasjonsalderen byrja eg i skogen. Og sidan hogg eg timmer for far, og seinare for meg sjølv. Eg hogg alt som var av gamal skog. Medan eg hadde eigedomen hogg eg vel sju tusen kubikk.

– Dei fyrste åra du dreiv i skogen hadde du vel ikkje motorsag?

– Nei, fyrste hogsten, det var for far, då hadde eg kun øksa både til å hogge og berkje. Den vinteren var eg jo i ungdommens vår, og då hogg eg akkurat hundre tylfter. Det var mange år det at eg hogg og drog timmeret til slepa, medan broder hadde hest og køyrde det fram.

– Hadde du nokon gong uhell i skogen?

– Nei, det hadde eg aldri. Eg byrja i tidleg alder og heldt på til eg selde eigedomen. Så eg var heldig; i alle dei åra gjekk det godt. Ein og annan gong kunne det vel hende at eg var uheldig og sneia inni noko, utan at det blei noko stor skade verken på mann eller hest.

Krudde av ungar

– Så var me selvfølgeleg ein stor barneflokk i Langlim, då. Det var nesten så det krudde av yngre skiløyparar om sundagane. Me laga både hoppbakkar og anna. Det var ikkje å reise til kommunen for å få noko, den gongen, poengterer han.

– Korleis var du til å hoppe, då, var du god?

– Nei, eg var vel av dei uslaste når det galdt å hoppe.

– Men du var vel sterk på mange andre område?

– Ja, det kan så vera. Eg hadde den styrkjen eg trong. Mellom anna då eg drog på timmeret for å rette det til. Så det var triveleg – det var ein frisk arbeidsplass.

På Vinsvål hadde dei både ein og to hestar.

– Så det var hesten som gjorde det tyngste arbeidet i skogen.

Etter kvart blei det til at han kutta ut hesten. Eller, han hadde hesten framleis men utan at han trong å gjera noko.

– Eg hadde hesten i tre år bare til moro, hadde eg nær sagt. Då hadde eg kjøpt den fyrste traktoren, og då blei det adskillig mykje lettare med mangt i skogen. Før vegen kom til Langlim i 1957, køyrde me fram timmeret med hest og la det opp i låner. Når snøen kom køyrde me det ned til Sundsbarmvatnet, og der fekk me merke kvar stokken. Mestedelen av tømmeret blei levert til Vadfoss i Kragerø, ellers var det Union i Skien.

– Når isen gjekk kom der ein flòtar. Då fekk me levere timmeret som me hadde lagt på strondi om vinteren. Når timmeret var mælt til levering, til salgs, så var det ein som dreiv med flòting heile sommaren.

– Kan du hugse kven som dreiv med flòtinga?

– Ja, han heitte Kjetil Høydal (1894-1966). Han hadde flutt i frå Langlim, og den familien budde mykje i Sælid.

– Han kjøpte seg ein motorbåt som Klaveness (skipsreiaren som åtte mellom anna Gullnes) tidlegare hadde hatt, og med den flòta han rundt om i heile Sundsbarmvatnet. Han flòta timmeret til der det høvde, noko til Seljordssanden, og ellers var det Manndalsdammen som også var hentingsplass.

– Kor mykje kunne han ta i ei soppe?

– Det var kanskje frå ein femten-tjue kubikk til over hundre.

Løn til klede

Ein vinter i ungdomen kasta Olav og ein kamerat brauter heile roten frå Vasen og til Mandalsdammen. For å få utbetalt løn måtte dei møte fram hjå heradskasseraren i Seljord. Det skulle bli ein lang tur.

– Me som hadde mòka reiste fyrst til rotmannen og fekk oppgjeve talet på timar, og deretter reiste me til Seljord, til heradskasseraren der. Eg og kameraten, han lever ikkje lenger no, me stelde oss og reiste. Me fór heile Sundsbarmvatnet til endes og kom sjølvsagt att i Kivledalen. Då me kom til heradskasseraren i Seljord nekta han – han sa han ikkje hadde eit einaste grann å skaffe oss av det som heiter kroner og øre.

– Nei, då må de ha underskrift av ordføraren, som den gong var Lavrants Rui (1875-1957). Han visste me at hadde skule nordi bygda, så me studera ikkje på anna enn å reise dit for å få underskrift. Og då måtte heradskasseraren kort og greitt betale ut. Det var ikkje nokon stor sum, men han var då stor nok. Eg hugsar me fekk eit par-tre og tjue kroner.

For betalinga fekk Olav seg helgeklede; korttrøye og knikkers.

– Andre dagen tok eg med meg fabrikktøyet og reiste til Anne i Annåskosi (Anne Høydal 1891-1976). Ho sauma klede, og sat ofte oppe langt utetter nettene og sauma.

– Då dressen min var ferdig, var det sanneleg att noko restar att til bøtar også.

– Då blei du stram kar!

– Ja, for å seie det med korte ord: nøysemda blei stetta då, veit du.

– Hjarteleg takk for at du fortel så mykje!

Olav humrar.

Jammen blei det litt å skrive ...